Productiviteit en welzijn stijgen door goed licht

07.03.2023 Niels van der Horst

“We zijn veel situaties met lichtinstallaties tegengekomen die onbetrouwbaar waren door onwetendheid binnen de markt. Kijk, als ik een grote Volvo 740 station wagon koop en ik gooi die achter helemaal vol met accu’s en ik plaats er een elektromotor in, dan heb ik geen elektrische auto zoals nu,” aldus John de Joode, voorzitter van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV), het onafhankelijke kenniscentrum voor licht en verlichting.

“Hetzelfde geldt voor verlichting: wanneer ik een tl-buis inruil voor een ledlamp, maar het armatuur niet vervang, doe ik niks aan de verbetering van de lichtkwaliteit of de optimalisering van het verlichtingsniveau.”. Dat heeft onder andere te maken met dat je van een proces met gassen naar een elektronisch proces gaat en dat voor het armatuur bij een overstap van tl naar led een aanpassing nodig is. “Maar als ik een verandering aan een armatuur aanbreng, kan ook zomaar de CE-markering vervallen.”

Aanleiding
“Daarnaast gaan de fluorescentiebuis en alle andere energie inefficiënte lichtbronnen in de ban. 85% van alle lichtbronnen in commercieel gebruik is een tl-buis. Die hangt nog voor heel veel toepassingen binnen de industrie,” zegt De Joode. De onveilige situaties en hoeveelheid tl-verlichting waren aanleiding voor de komst van de herziene richtlijn voor verlichting van industriële ruimten, met als vertrekpunt de NEN-EN 12464-1 en NEN-EN 12464-2.

Productiviteit en welzijn
De nieuwe richtlijn is geschreven voor de mogelijk- en onmogelijkheden met led. Op industrieel werkterrein zijn verschillende soorten verlichting nodig maar het onderwerp is een ondergeschoven kindje. “Een bakker bakt brood, dat is zijn primaire proces. Verlichting zit in het secundaire proces,” legt De Joode uit. Licht is een vereiste om bepaalde taken of werkzaamheden efficiënt en veilig te kunnen doen. Goede verlichting heeft verder ook invloed op de menselijke beleving van een ruimte of plek. Goed en aangenaam licht draagt bij aan de productiviteit én aan het welzijn en de gezondheid van werknemers. “Verlichtingsinstallaties moeten niet alleen energetisch duurzaam zijn, maar het moet ook duurzaam zijn richting het personeel.”

NEN-EN 12464
De norm NEN-EN 12464-1 ‘Licht en verlichting – Verlichting van werkruimten – Deel 1: Werkruimten binnen’ is het voornaamste uitgangspunt voor dit onderwerp. Erin worden voor de meeste binnen-werkplekken de minimumeisen die gelden voor verlichtingsinstallaties kwantitatief en kwalitatief gespecificeerd. De eerder door de NSVV gepubliceerde Toelichting op de NEN-EN 12464-1 geeft verdere informatie over hoe de nieuwe norm verschilt ten opzichte van de vorige versie. Voor werkplekken buiten gebouwen is ook een norm vastgesteld: de NEN-EN 12464-2 ‘Licht en verlichtingstechniek – Werkplekverlichting – Deel 2 – Werkplekken buiten’. Hierin komen veel extra onderwerpen voorbij die belangrijk kunnen zijn voor alle soorten industriële ruimten.

Bredere insteek
In tegenstelling tot de vorige versie houdt de herziene norm ook rekening met omgevingsomstandigheden, zoals bijvoorbeeld voor een lichtinstallatie in een vochtige, dampige of stoffige omgeving of in een ruimte met mogelijk explosiegevaar. Voor niet omschreven ruimten of situaties geeft de richtlijn aanvullende informatie. Daarmee wordt een handreiking geboden aan de relevante professionals zoals lichtontwerpers, opdrachtgevers, veiligheidsmanagers, (interieur)architecten en ambtenaren voor wat betreft de specifieke ontwerp- en onderhoudseisen. “Maar ook voor een verkoper is het handig om basiskennis te hebben van de NEN-EN 12464,” vindt De Joode.

Aanbevelingen als leidraad
De Joode: “De waarden genoemd in de norm zijn aanbevelingen. Kijk vooral naar jouw eigen situatie als werkplek. Heb je bijvoorbeeld jonge mensen in dienst of heb je veel long timers voor je werken? Voor die laatste groep moet je waarschijnlijk het verlichtingsniveau wat omhoog doen. Leesbaarheid van etiketten kan ook een aspect zijn waar je op moet letten.” De richtlijn is ook zo opgesteld dat het een leidraad is voor de installatiesector, zodat in de beginfase basisinstellingen en -waarden kloppen en primaire mogelijkheden worden benut.

Intelligent(e verlichting
Je kan door slim om te gaan met daglicht en ruimtelijke omstandigheden, met eenvoudige ingrepen soms flinke besparingen realiseren. “Vanuit itsme Lighting Technology werken we wereldwijd als lighting consultants van ’s werelds grootste bierbrouwer. Die was ook overgestapt van conventioneel licht naar ledverlichting. We hebben toen berekend dat als ze binnen al hun brouwerijen voor de tegeltjes drie tinten lichter grijs zouden nemen, het vanwege de hogere reflectiewaarde een enorme energiebesparing zou opleveren,” vertelt De Joode. Als een verlichtingsinstallatie in een gebouw kan leren van de gebruikers is er sprake van slimme verlichting. “Daar gaan we natuurlijk met z’n allen naar toe,” ziet De Joode. “Dat je tegen je telefoon kan roepen dat je een film gaat kijken en dat via een app je verlichting dan mee dimt. Vervolgens gebeurt dat telkens automatisch als je je tv aanzet.