Zonder verbod brandt tl nog jaren

19.10.2023 Niels van der Horst

Sinds begin september van dit jaar mogen geen T5- en T8-fluorescentielampen meer op de markt worden gebracht. Dat betekent dat bedrijven afscheid moeten gaan nemen van deze lichtbronnen die energie-inefficiënt zijn en/of schadelijke stoffen (bolletjes kwik) bevatten. Het gaat om tl-buizen met een diameter van 9 tot en met 28 millimeter. Bestaande voorraden mogen worden opgemaakt, dus helemaal verdwenen zijn ze nog niet.

Dit nieuwe stadium van de uitfasering maakt de noodzaak van een overstap naar ledverlichting nog groter. John de Joode, voorzitter van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV), zag dat voor de deadline veel fabrikanten grote gebruikers van TL nog adviseerden om voorraden te nemen van de tl-buizen. “In de wandelgangen hoorde ik dat er bedrijven zijn geweest die een paar honderdduizend stuks hebben ingeslagen.” Andere bedrijven besloten weer om juist niks meer aan tl te in te slaan.

Vier keuzemogelijkheden
De Joode noemt vier opties die bedrijven hadden met betrekking tot de afschaffing. “De eerste is de al genoemde aanleg van een voorraad aan tl-buizen. De tweede optie is het overschakelen op led-tubes die meestal na een kleine aanpassing in het aanwezige armatuur passen. Nadeel is dan wel dat door de aangebrachte wijziging het CE-keurmerk komt te vervallen. Er zijn er ook waarbij geen modificaties nodig zijn maar die zijn weer duurder. Daarbij moet ik nog aantekenen dat het recyclen van een led-tube vele malen moeilijker is dan van een tl-buis.”

Totaalaanpak
“Optie drie is de oude armaturen vervangen door nieuwe led-armaturen. Energetisch heb je dan een zuinigere installatie maar had je in de oude situatie al slechte verlichting, dan blijf je die waarschijnlijk houden. De vierde keuze is de armaturen eraf halen en een nieuw lichtontwerp maken.” Bij dit scenario kan de verlichtingsinstallatie helemaal worden aangepast aan de werkzaamheden waarvoor het licht bestemd is. Deze keuze houdt in dat de installateur samen met de verlichtingsdeskundige een grote rol heeft bij de totstandkoming van de nieuwe omstandigheid.

Intelligent lighting en omgeving
“Bij een nieuwe situatie kan je aspecten als de mogelijkheden op het gebied aan lichtkleur en ook bijvoorbeeld ‘intelligent lighting’ meenemen. Dan bedoel ik licht dat werkt met aanwezigheids-sensoren en dat soort zaken,” aldus De Joode. Naast al die mogelijkheden is het van belang dat de installateur optimaal gebruik probeert te maken van de aanwezige infrastructuur in een gebouw. Daarbij moet gekeken worden naar waar de bekabeling zit, maar bij het plaatsen van nieuwe armaturen ook naar de omgevingsfactoren. “Denk aan een ruimte waar gelast wordt. Die dampen kunnen armaturen aanvreten, dus moet je daar rekening mee houden.”

Gebouw Beheer Systeem
“Binnen een Gebouw Beheer Systeem (GBS) heb je zogeheten ‘system integrators’. Dat zijn mensen die een gebouw helemaal inregelen en de systemen integreren tot één werkbaar ding. Zo kunnen bijvoorbeeld verwarming, ventilatie, airconditioning (hvac) en ook licht met elkaar samenwerken. Als ergens bijvoorbeeld het licht niet brandt, hoeft de airconditioning dan wel aan te staan? Hvac, verlichting, elektronische toegangscontrole en beveiliging zijn allemaal subsystemen. Je haalt op die manier het beste uit alles.

Slim gebruik
“’Bij nogal wat kantoren waar je ’s avonds langs rijdt, zie je licht branden. Hetzelfde op industrieterreinen waar de gevelreclame vaak aan staat, terwijl het terrein op dat tijdstip al afgesloten is.” Met behulp van sensoren kan kantoorlicht uitspringen wanneer er niemand meer is. Op die manier is het niet vatbaar en afhankelijk van menselijk gedrag, zoals het vergeten uit te zetten van een lamp. “Misschien kan de slagboom aan het begin van een industrieterrein, die ook stopt of uit gaat, een signaal geven naar het GBS dat vervolgens die gevelreclame uit zet,” oppert De Joode.

Stok voor lethargie
“Wil men echt bereiken, wat men voor ogen heeft met de uitfasering van de T5 en T8 lampen, dan moeten ze gaan kijken naar een verbod van het gebruik ervan. Naast het voorbeeld van de honderdduizenden buizen, verwacht ik een beetje lethargisch gedrag, een afwachtend houding. Ik denk dat de gemiddelde gebruiker het aankijkt en wel ziet wat er gaat gebeuren. De enige vaste regel is dat kantoren moeten voldoen aan energielabel C.” Er is volgens De Joode te weinig sprake van een stok achter de deur. “Ik schat dat nu iets meer dan een derde van het tl-licht is vervangen en dat we er de komende tien jaar nog mee te maken hebben.”

Laaghangend fruit
“Wil je het tempo flink versnellen dan moet je duidelijk maken dat het hier eigenlijk om ‘low hanging fruit’ gaat. De besparingen met led zijn zo makkelijk te realiseren, dat men er bijna overheen kijkt. In de vlees- en zuivelindustrie gaat het altijd over minder koeien in verband met de uitstoot van CO2. Als ze nou eens beginnen met al die boerderijen, melk- en kaasfabrieken over te zetten op ledverlichting, dan moeten ze eens kijken hoeveel uitstoot dat bespaart en hoeveel er van de veestapel misschien kan blijven.”

Ecodesign
De Joode sluit af: “Een positieve ontwikkeling voor de circulariteit binnen ledverlichting is de Europese Richtlijn Ecodesign. Die stelt duurzaamheidseisen aan energie gerelateerde producten. “Ledarmaturen moeten verwisselbare componenten hebben.” In het beginstadium van led moest je vaak bij een defect het geheel van armatuur, ledplaat en lamp vervangen. Meer circulariteit binnen ledverlichting heeft een positief effect op de kosten en het gebruik ervan.